Spots radios – Démay la lang

Six sketches ont déjà été diffusés sur la plupart des radios locales. Interprétés par deux acteurs réunionnais ces dialogues, essentiellement en créole, ont été écrits par LOFIS.

L’objectif de cette diffusion était de contribuer à faire disparaître les préjugés et les idées reçues concernant le créole. Par leur forme, ces sketches s’inscrivent dans la longue tradition réunionnaise, celle des dialogues en créole que l’on trouvait, naguère, dans différents journaux, en particulier Témoignages Chrétien de La Réunion (Tonin èk Batis).

Même si la forme se veut presque toujours plaisante, le fond reste sérieux et très souvent des problèmes de société y sont traités.

Kréol dann média

N’i koz fransé, nou, la ?

Guito. — Dadou, kosa ou l’apo lir, ou la ?
Dadou. — Sa in liv an kréol, an Lang kréol !
Guito. — Oté, Dadou ! Ou lé ankor èk out zistoir « lang kréol »-« lang kréol »-la !
Dadou. — Akoz ?
Guito. — Kèl lang ! Kréol la pa in lang, sa !
Dadou. — Kosa nout dé ou, nou l’apré kozé, nou la ? Espagnol, zaponé ?
Guito. — Arèt aou !
Dadou. — Kank dé moun i koz ansanm, koman i apèl zot kozé-la, si i apèl p’ali in lang ? N’i koz anglé, nou, la ? Open the door ! Just do it ? I love you ?
Guito. — Arète aou, oté!
Dadou. — N’i koz Alman : Ich liebe dich…?
Guito. — Arète aou, don !
Dadou. — Malgash ? Véloum, sakaf, ramatou, zazakèl ?
Guito. — Arèt atoué !
Dadou. — Ou lé sir nou la pa po koz fransé, la ?
Guito. — Arèt atoué, don!
Dadou. — Si li la pa fransé, si la pa anglé, si la pa alman, si la pa sinoi, si la pa malgash, si la pa sépa kèl lang ankor, li sé la lang kréol ! La lang kréol La Rénion !

Néna plin savan i travay dessi bann lang kréol

Guito. — Dadou, kosa ou l’apo lir ankor, ou, la ?
Dadou. — Sa in dokiman desi la lang kréol, sa.
Guito. — Oté, Dadou ! Ou lé ankor èk out zistoir « lang kréol »-« lang kréol », la !
Dadou. — Akoz ?
Guito. — Kèl lang ! Kréol la pa in lang, sa !
Dadou. — Gard’ in kou mon liv-la !
Guito. — List of… ! Kosasa ?
Dadou. — List of creolists !
Guito. — T’i lir langlé, toué, don !
Dadou. — In pti guine — Lé oblizé koméla !
Guito. — Kosa sa i vé dir « creolists-la » ?
Dadou. — Sa bann savan i fé la rosérs desi bann lang kréol. Gard’ la kantité demoun néna !
Guito. — Tousala ! In paz, dé paz, 3, 4, 7, 8… Tousala.
Dadou. — Argarde, sa zot ladrès internet. Ladrès i fini par « .fr »…
Guito.— Sa bann ladrès en France, sa !
Dadou.— Liniversité Paris, liniversité Tours, Marseille… Ladrès i fini par « .de »…
Guito. —  Deutschland. Lalmagn !
Dadou.— Liniversité Bamberg, Regensburg, Dusseldorf, Berlin… Néna, oui ! Kank néna «.edu», sa ladrès Lamérik, sa ! Linivérsité Indiana, linivérsité Chicago, linivérsité Missouri…
Guito. — Toronto.ca, Ottawa.ca…
Dadou. — Canada, sa ! San konté Nouvelle-Zélande, Langletér. Ou i oi bann lang kréol i intérès in bon pé savan desi la Tér !

Tout kalité kréol, la !

Guito. — Dadou, kosa ou l’apré lir ankor, ou, la ? Kosa ? « Dictionnaire créole réunionnais – Français » ? Ou la pokor fini èk sa ?
Dadou. — La pa mon fote si mi yème mon lang!
Guito. — Lang ! Lang ! Si kréol té in lang tout demoun té i koz parèy ! Pars an fransé…
Dadou. — An fransé… kosa ? Koman ou i apèl flér-la ?
Guito. — In roz.
Dadou. — Bin, an fransé, na in pé va di sa « une rose » (« o » ouvert), in pé va di sa « une rose » (« o » fermé).
Guito. — Lé vré, mé-soman…
Dadou. — Na inn va di « la f’nèt’ », l’ot va di « la fénètreu »…
Guito. — Lé vré, mé-soman…
Dadou. — Na inn va prononse « la reuligion », l’ot va di « l’arligion »…
Guito. — Lé vré, mé-soman…
Dadou. — Ou la fine ékout in moun Marseille kozé ? « Le ving, lo bouding, lo jambong, le gratong ». Li koz parèy in boug l’Alsace, somanké ?
Guito. — Non, mé-soman…
Dadou. — Pran dé boug Paris minm : Ou i kroi lo boug i arèst koté la Tour Eiffel-la, i koz parèy lo boug sépa Clichy, sépa Sarcelles, sépa La Courneuve. Inn va di : « Je vous présente mon épouse ». L’ot va di « J’te présente ma moitié ! ». L’ot ankor va di « Tu connais ma meuf ».
Guito. — Lé vré, mé-soman…
Dadou. — Mé-soman kosa ?
Guito. — Mé-soman… Mé-soman…
Dadou. — Guito, mi koné out « mé-soman » ! Ou i vé mi di aou out « mé-soman » koué k’i lé ? Ou la onte out kréol ! Soidizan ou lé Rényoné, mé-soman : ou la onte ! Hin, trape out onte, alé zèt sa dann fon ranpar ! Lès la lang out kér kozé !

La lang kréol na son gramér !

Guito. — Dadou, ou l’apo lir ankor, ou la ? Kèl liv, sa ?
Dadou. — « Grammaire du créole réunionnais ».
Guito. — « Grammaire du créole réunionnais ». Oté, Dadou ! Kèl gramér ! Kréol la poin gramér, sa !
Dadou. — Ou i kroi sa, ou ? Guito, traduir in kou pou moin an fransé sak ou i vien n di, la !
Guito. — Tradui kosa ?
Dadou. — Tradui : « Kréol la poin gramér ! »
Guito. — Bien sir mi tradui ! Lé tro fasil po tradui : « Le créole n’a pas de grammaire »
Dadou. — Atann in kou, ou la di : « /Le créole /n’a pas /de grammaire ». An kréol i di pas « n’a pas » i di « la poin ». I mèt pa « de » devan gramér.
Guito. — Lé vré, mé-soman…
Dadou. — Mé-soman kosa ! Si kréol lavé poin gramér, ou té gingn mèt tout mo ninport koman : devan déyér, alandroi-alanvér. Ou i di pa : « La poin kréol gramér ». Ou i di sa, ou ? Ou i di pa « Gramér la poin kréol » ? An kréol osi sak mo son poi, sak mo son plas. Kréol osi na son gramér.

Le mo fèy vakoi

Guito. — Dadou ! Défoi ou néna rézon, soman bann mo kréol lé parèy bann mo fransé.
Dadou. — In bon pé i sort an France soman i vé pi dir lo minm zafér.
Guito. — Si mi di « amizé » an kréol, mi di « amuser » en français : lé parèy !
Dadou. — Komank ou i traduir : « Amiz pa pou asèt sa! » en français ?
Guito. — Ne… tarde pas pour acheter cela.
Dadou.— Ou i oi ou minm ! « Amisé » kréol égal « tarder, s’attarder » an fransé… La pa lo minm zafér ! Si mi di « amaré » an kréol, komank ou i di sa an fransé ?
Guito. — « Amarer » minm, oté !
Dadou. — Amarer ! Amarer ! Traduir po moin « Lo sien lé amaré », va !
Guito. — Le chien est… attaché ?
Dadou. — Ou i oi ou-minm !
Guito. — Oui mé-soman « baro ». « Baro » sé « barreau » !
Dadou. — Baro? La pa « portail » pito ! « Ou la fine tak baro » ? « Tu as fermé le portail à clé » ?
Guito. — Le mo « La kour » astér ? Hin ! « la kour » ! « La kour » kréol la pa « la cour » fransé, sa ?
Dadou. — Non Mésié Guito ! « Zot la plant in pié létshi dann fon la kour. » « Ils ont planté un letchi au fond de leur jardin ».
Guito. — « Linz » èk « Linge », oté ?
Dadou. — « Linz » ? « Vêtement ». « Moin l’asèt in zoli linz pou moin alé la fète La Salette. » « Je me suis acheté un beau vêtement pour aller à la fête de La Salette », Mésié Guito !
Guito. — Mésié Guito ! Mésié Guito ! Mésié Guito ! Kansa ou v’arèt gaspiy amoin ? Hin !
Dadou. — « Gaspiller » an kréol égal « Se moquer de » an fransé ! Soman, mi gaspiy p’aou, moin, la ! Mi ésplik aou !
Guito. — Ou i ésplik amoin, ou i ésplik amoin ! Mi préfér pran mon somin, alé ! Rovoir, Mésié gran profésér !
Dadou. — Oté Guito ! Arvien ! Arvien aou ! Pa bezoin pran la kolér ! Soman, siouplé, arèt di kréol la pa in lang !

Lang kréol, lang fransé, sakinn son maniér.

GUITO. — Dadou, di sak ou i vé : kréol èk fransé, minm zafér — tout bann mo kréol i sort an fransé. Kaz sé case ! Pié sé pied. Tèt sé tête. Marmay sé marmaille !
DADOU. — Bin, zistoman, komank i di an fransé : « La tèt marmay-la i fémal ! »
GUITO. — Amoin, ou i demann mèt sa an fransé ?!
DADOU. — Oui, aou minm minm.
GUITO. — Lé tro fasil, oté !
DADOU. — Mèt ali ! N’i komans. Mi di an kréol, ou i mèt an fransé : La tèt…
GUITO. — La tête … Ou i oi lé parèy !
DADOU. — marmay-la…
GUITO. — de ce marmaille…
DADOU. — Marmaille ! Ou i koné kosa « marmaille » i vé di an fransé, ou ? Moin la parti vérifié talér-la dann diksionér: « Groupe nombreux d’enfants bruyants ». « La marmaille » en fransé égal an kréol : in bon pé marmay i fé dézord !
GUITO. — Dizon « enfant » alors : « La tête de cet enfant… »
DADOU. — Apré ?
GUITO. — … fait mal !
DADOU. — Ayayay ! « La tête de cet enfant fait mal » ! La fé mal aou, daoir ? Marmay-la la tap aou ? La donn in « coup de boule » konm i di ? La manz aou in koko ?
GUITO. — Arèt koz an foutan !
DADOU. — Astér, amoin, mi traduir po ou. Lérk i di an kréol : « La tèt marmay-la i fémal ! », po traduir konmkifo an fransé « Cet enfant a mal à la tête ! ». Ou i trouv kréol èk fransé lé parèy-parèy minm, ou, la ! Lang kréol, lang fransé, sakinn son maniér, oté !